Aitorren testua irakurri ondoren, komunikazioari, komunikatzeko moduari eta adierazteko moduari buruz hitz egingo dut.

Normalean, hizkuntzak pertsona bat nolakoa den jakiten laguntzen digu. Erabiltzen duzun hizkuntzaren arabera, jendeak jakin dezake nongoa zaren, zer pertsona mota zaren. Andaluziako pertsona bat, adibidez, badakigu ez dela euskalduna, duen azentuagatik. Han, hitz batzuk beste modu batera itzultzen dira, eta letrak «jaten» dira, eta abar. Hezkuntzaren gaia ere horri lotuta doa. Hitz egitean gehiago edo gutxiago heziak garen esan nahi dut, gurasoak etxean nolakoak diren imajina dezakegu, ez da beti horrela, baina normalean hala izaten da.

Oso garrantzitsua da hizkuntza ona izatea lan egiteko orduan, portatzen jakin behar duzu eta ezin diozu jendeari edozein modutan hitz egin. Jende guztiarekin hezia eta errespetuzkoa izaten jakin behar duzu, eta batzuetan hizkuntza ona ez duten pertsonekin elkartzeak kalte egin diezazuke. Jende desatseginarekin ateratzen bazara, nahiz eta zu ez izan, kalte egingo dizu; izan ere, horrek pentsaraziko dio jendeari zu haiek bezalakoa zarela, hala ez denean. Askotan diskriminatu egiten gaituzte pertsona-talde jakin batekin irteteagatik, eta zu haien berdina ez bazara ere, desberdina zarela erakutsi behar duzu, eta ez dutela zerikusirik zure nortasunarekin, zure lagun-taldea izan edo ez.

Era berean, lagunekin, familiarekin… egotean, ezin izango diezu ulertu edo behar bezala adierazi zer pentsatzen duzun jasandako mugengatik. Gainera, lana aurkitzeko orduan zailagoa izan daiteke hizkuntzaren arazoa dela eta. Jarraitzeko, uste dut gaur egun oso garrantzitsua dela hizkuntza ona izatea, egungo gizartean dauden arazoak direla eta, hala nola «Covid 19» deiturikoa jasaten ari garen pandemia.

Nik uste dut hizkuntza ona dudala, baina egia da nire hizkuntza ez dela guztiz zuzena haserre egoteko orduan. Hitz arrunt asko esaten ditut, baina gizalegez hitz egiteko orduan badakit zuzen hitz egiten, edo hori uste dut. Askotan galdu egin dut zerbait eztabaidatzeko orduan hizkuntza ona ez edukitzeagatik, baina egia da orain gehiago kontrolatzen dudala, eta gogorarazten diet hainbat pertsonari zein garrantzitsua den zerbait behar bezala eztabaidatzen jakitea, arrazoia ez galtzeko eta proposatutako helburua lortu ahal izateko. Benetan uste dut hitz lizunekin hitz egitea aitarengandik jaso dudala, eta ez dut uste hainbeste aldiz esaten dudanik ez dudala zerbait txarra balitz bezala hartzen; izan ere, jenio pixka bat izatea normalean ondo dago, gizarteak badaki nola zaren haserre zaudenean, eta ez dizute iseka egiten; aldiz, ezer egiten ez badugu eta jenioa daukagula erakusten ez badugu, beti zalantzan jarriko gintuzkete eta ez gaituzte inoiz serio hartuko.

Laburbilduz, komunikazioa eta komunikatzeko, adierazteko… modua oso garrantzitsua da gaur egun, gaizki-ulertuak egotea errazagoa delako.

Galdera hori bizitzan inoiz planteatu ez zaidala uste dut; izan ere, nire ustez, ez naiz pertsona pobrea, eta ez dut inoiz pentsatu etorkizunean pobrea izango naizenik. Jakina, inork ez du uste bere bizitzako uneren batean pertsona pobrea izango denik edo bizitzan dituen beharrak asetzeko dirurik izango ez duenik, baina espero gabe iristen da, ezta? Zoritxarrez, pertsona pobrea izatea uste duguna baino askoz okerragoa da; izan ere, kalean ikusten dudanez, batzuek laguntza eskatzen dute, baina ez dute uste jende askok lagunduko dionik; izan ere, hori egiten duen jendea beste pertsona batzuen diruaz eta pertsonen fede onaz baliatzen da. Zergatik ziurtatzen dizu zuri kalean dirua eskatzen ari den pertsona hori benetan pobrea dela eta diru erraza irabazi nahi duela. Jendeak uste du soinean daramazun arroparen arabera diru gehiago edo gutxiago duzula, baina, benetan, arropa-marka bat edo beste eramateak ez zaitu pobreago edo pobreago bihurtzen. Egia da, bai, batzuek dirua dute eta garesti gastatzen dute. Baina nik, adibidez, dirua daukadanez, ez dut beharrezko ikusten 300 euroko zapatilak edo Gucci markako poltsa bat erosi behar izatea, baina nik errespetatzen dut hori egiten duen jendea. Pobreek, ordea, zapatilak erosi beharrean, zapatilak eduki ahal izatea besterik ez dute pentsatzen, ez baitute dirurik gastatzeko, eta dirurik badute, oso gutxi da eta janaria bezalako gauzetan gastatu behar du.

Orduan, nire ustez, behartsu baten kezka da daukaten diru apurra erabiltzen jakitea, familia zaintzea eta, batez ere, osasuna izatea eta lan egonkorra lortzea.

Yo creo que si, normalmente el lenguaje nos ayuda a saber como es una persona. Según qué lenguaje utilices puedes hacer que le gente sepa de donde eres, que tipo de persona eres… Por ejemplo, una persona andaluza sabemos que no es vasca por el acento que tiene, allí unas palabras se traducen de diferente manera que aquí y se “comen” las letras etc. También el tema de la educación va pegado a esto, quiero decir si somos más o menos educados al hablar podemos imaginarnos cómo son los padres en casa, no siempre es así pero normalmente si. Es muy importante tener un buen lenguaje para la hora de trabajar, tienes que saber comportarte y no puedes hablar de cualquier modo a la gente. Tienes que saber ser educado y respetuoso con todo el mundo, y a veces juntarse con personas que no tienen buen lenguaje puede perjudicarte. Si sales con gente desagradable por mucho que tu no lo seas va a perjudicarte, porque eso va a hacer que la gente piense que tu eres igual que ellos cuando no es así. Muchas veces nos discriminan por salir con un grupo específico de personas y aunque tu no seas igual que ellos es como si lo fueras, por eso tienes que enseñar que tu eres diferente y que no tienen nada que ver tu personalidad con la de los demás por mucho que sea tu grupo de amigos o no.

Yo creo que tengo una buena educación pero sí que es verdad que a la hora de estar agobiada o enfadada mi lenguaje no es del todo correcto. Digo muchas palabras vulgares pero a la hora de tener que hablar educadamente sé hablar correctamente o eso creo. Muchas veces he salido perdiendo por no tener un buen lenguaje a la hora de debatir alguna cosa pero si que es verdad que ahora lo controlo más y si que les recuerdo a varias personas lo importante que es saber debatir algo adecuadamente para no perder la razón y poder conseguir el objetivo que se haya propuesto. Sinceramente el hablar con palabras obscenas creo que lo he heredado de mi padre, y no creo que diga tantas normalmente asique no lo tomo como si fuera algo malo ya que tener un poco de genio normalmente esta bien, asi la sociedad sabe como eres cuando estás cabreada y no se burlan de ti, en cambio si no hiciéramos nada y no mostraramos que tenemos genio, nos vacilarían siempre y nunca nos tomarían en serio.

Dokumentalaren 20 minutu besterik ikusi ez nituenez, ez dut ideiarik ere benetan zer zihoan, baina ikusitakoa ikusita, gauza bera edo antzeko zerbait gertatuko dela uste dut. Pertsonak ez gara oso sentiberak gainerako pertsonekin, gugan bakarrik pentsatzen dugu eta batzuetan oso egozentrikoak gara. Besteengan ez pentsatzearen erruz gertatzen dira hilketak, bortxaketak… beste pertsona ez zaielako axola. Nire ustez, bizitzan garrantzia ematen diegu nahi ditugun pertsonei, hala nola zure amari, aitari, lagunei, bikotekideari…; izan ere, jende gehienak dena emango luke bere maitatua izateagatik. Nire ustez, haiengatik ez balitz, ez genuke guk seriatuko; izan ere, elkartzen zaren jendearen arabera, modu batera edo bestera zara, eta zikoizkeria horrek erabaki onik ez hartzera garamatza. Jendearekin modu batera edo bestera elkartzen zarenez, hori kulturarekin ere gertatzen da. Kultura desberdina izatean, ezin gara denok berdinak izan, kultura bat edo bestea izateak, adibidez, jainko desberdin batean sinestea eragiten dizu, tradizio desberdinak izatea, janzkera desberdina, arau desberdinak, janaria…

Musulmanek, adibidez, ezin dute txerrikirik jan, eurentzat, txerriak, lohi garbiarekin freskatuz izerdia irensteko duen ezintasuna konpentsatzen baitu, baina hau ez badu eta bizi den lekuak, bere burua beste modu batera freskatzen uzten ez badio, bere gorozkiekin estaltzen da. Tenperatura zenbat eta altuagoa izan, orduan eta zikinagoa bihurtzen da txerria, eta Ekialde Ertaineko klima idorrak animalia horien zikinkeria ekarriko luke. Txerria debekatzea osasun publikoagatik izaten da normalean.

Kulturaren, munduaren, gizartearen… erruz, gizonak eta emakumeak ez gara «berdinak», eta ez ditugu eskubide berberak. Kulturaren arabera, emakumea bazara, gehiago edo gutxiago «errespetatua» zara. Horregatik diot emakume edo gizon izateagatik mundua beste era batera ikusarazten dizutela, eta horregatik kontrako sexua baino okerrago tratatu ahal zaituztela.

Nire burua euskal kulturako 16 urteko emakume batean kokatzen dut. Amorebieta-Etxanon bizia eta Jainkoari esker ez da hain sinestezina emakumearen eta gizonaren arteko desberdintasuna.Batere arrazista ez naizela uste dut, ez zait umore beltza gustatzen. «Txiste» horietakoren batek grazia pixka bat egin diezadakeela ikusten badut ere, % 99an harrituta geratzen naiz jendeak txiste horiek nola sor ditzakeen ikusita. Errespetu falta ikaragarria iruditzen zait, eta hori esaten duen jendea ez da konturatzen zer kalte egin diezaiokeen entzuten duen eta identifikatuta sentitzen den norbaiti. Eta arrazakeria esaten dudanez, matxismoa ere esan dezaket, gauza desberdinak direlako, baina ondorioak, errespetu faltak, jazarpenak… berdinak dira.

Eta azkenik, benetan pertsona sentiarazten nauena arrazoinamendua erabiltzen dudanetik aurkitu ditudan sentimenduak dira. Sentimendurik ez banu, zoriontasuna, tristura, urduritasuna, beldurra… bereizten ez banuen, bizitzak ez luke zentzurik izango. Zer egiten dugun jakin gabe biziko ginateke, dena haien inguruan baitoa (sentimenduak). Sentimendu horiek ez ditugu logikoki bakarrik deskubritzen, horretarako daude maiteak, ezagutzen ditugun pertsonak… Horiei esker deskubritu ditugu, sentimendu desberdinak partekatu ditugu. Sentimenduak bat datozenean, horrek zoriontsuago egiten gaitu, poztasun bat sortzen digu, horri esker badakizulako ondo ulertzen zaituela eta berdin pensaiatu zenutela hitz egiten ari zaretenari buruz.

Eta noski, asebetetzea beste sentimendu batzuk sentitzeari esker sortzen dugun beste sentimendu bat da. Nire sentimendurik onena, dudarik gabe, alaitasuna eta poztasuna dira, zoriontsu den pertsona alai samarra naiz, eta atsegin du orduak algaraka igarotzea, batere axola izan gabe. Jende askok esaten du nahiago dudala barre eginaraztea barre eginaraztea baino, nik benetan ez, batez ere uste dudalako barre egiten dudala eta nire zoriona erakutsiz besteek ere barre egitea eta zoriontsu izatea lortzen dudalako. Orduan, “dos por uno” izango litzateke?.

Eta zuk, zer uste duzu?

Bakoitzak, logikoa denez, bere bizimodua du, eta, horretarako, norbera bizitza «bizitzea» da, eta ez beste batentzat. Baina nik uste dut jende gehienak uste duela bizitza bizitzea dela. Bizitza bizitzea dena izatea dela pentsarazten digute, lan ona, diru asko… baina benetan dena duen jendea zoriontsua da? Nik ezetz uste dut, bizitza garena da, ez daukaguna. Egun batean asko eduki dezakezu, eta hurrengo egunean ezer ez. Zertarako izan aberats? Aberatsa izatean, nahi duzun gauza bakarra diru gehiago da, eta lortzen duzun gauza bakarra dirua behar bezala erabiltzen ez jakitea da, harik eta gabe geratzeraino. Aberatsa izatea gustatuko ez litzaidakeen beste arrazoi bat jendearena da, gizarte honetan jendea oso interesatua da eta edozer egiten dute ondo geratzeko eta pertsonak erabiltzeko. Badakizu benetan zure laguna den ala Auek interesa duen zure diruagatik? Horrek asko nahastuko ninduke, zenbait alderditan oso mesfidatia bainaiz. Nahiago dut helburuak lortzea nire dedikazioari eta ahaleginari esker, diruari esker edozer lortzeko; txiki-txikitatik buruan sartzen digute x gauza egin behar direla eta bla bla bla, zoriontsu izaten erakutsi beharrean, eta dena ez dela lehiatzea.

Horregatik, gauzak egiteari utzi behar diozu, besteei konpentsatzeko eta atsegin emateko, eta egin behar dituzu zoriontsu, harro… sentitzeko zeure buruarekin. Garrantzitsuena zure zoriona delako. Horregatik, gauzak egiteari utzi behar diozu, besteei konpentsatzeko eta atsegin emateko, eta egin behar dituzu zoriontsu, harro… sentitzeko zeure buruarekin. Garrantzitsuena zure zoriona delako, bestela inork ezingo du zure alde egon eta inork ezingo du zure bizitza bizi.

Nik uste dut baietz, urte luze hauetan gizateria aldatu egin dela zentzu askotan eta horietako bat duintasunean. Egia da oraindik gauza asko aldatu eta hobetu behar direla duintasunaren barruan, baina mende batzuk atzera begira, asko aldatu da. Adibidez, emakumearen eskubideen borrokari esker, lehen eta nahi genuena baino duintasun, lorpen, errespetu… gehiago lortu dugu, edo ez da aurrerapauso handia, eta horrela jarraitzen badugu, nik uste dut desberdintasun hori gainditu ahal izango dugula. Lortzen dugunean, oso harro egongo gara, eta hor konturatuko dira haien duintasun eskasa.Matxismoaren gaia alde batera utzita, genuen duintasun eskasa handitu egin dugu, kovidak irakatsi digunari esker. Lehen ez ginen batere errespetuzkoa, egositak… orain ere bai, baina ez lehen bezainbeste. Hasieran zorrotadatzat hartzen genuen, eta orain, nahi gabe, maskarak, ordutegiak… erabiltzea pentsatzen genuena baino askoz hobeto errespetatzen ari gara. Jakina, horrek bizpahiru urte iraungo du, eta maskara erabiltzeak ez du inoiz kenduko. Eta pixka bat gogaikarria izan arren, nik uste dut hura uztea izango dela onena guztiontzat, eta, batez ere, higieneagatik; gainera, txertoa jarriko digute, eta dena ondo badoa, “normaltasunera” irten ahal izango gara, baina nahiago nuke maskara kendu. Badirudi aurka egiten ari naizela, baina esan nahi dudana da maskara uzten badigute erosotasunagatik baino hobe izango dela maskararik gabe egotea.

Wikipediak dioen bezala, «Hizkera sexistak bi sexuetako pertsonak iraintzen dituzten adierazpenei egiten die erreferentzia, gizartean edo ingurunean dituzten ezaugarriei edo funtzioei dagokienez. Hizkuntzaren erabilerari lotutako sexismoari erreferentzia egiteko erabiltzen den adierazpena «. Hori azaltzeko oso adibide onak daude: «Zorra», «Guarra», «Perra»… erabiltzen ditugunean, irain gisa erabiltzen ditugu, baina, aldiz, erabiltzen ditugunean: «zorra», «Guarro», «perro»… ez gaitu iraintzen eta ez zaigu burutik pasatzen insulto bat izatea. Hori da guk, gizarteak, hitz horiek mespretxuzko esanahi hori insulto eragin dugulako, eta horregatik egin dugu lengoaia matxista.

Pertsona bat izateko, jakina, ez dituzu paper batzuk behar, pertsona batek daukazun guztia egiten dizu eta paper batzuek ez dute zu zaren bezala definitzen. Paperak erregistratzeko dira, baina horrek pertsona egiten ez bazaitu, paper horiek arrakasta duzula definitzen dute, ez zaren bezalakoa.

Paper batzuk pentsatzeari ekiten badiozu, baliorik ez badute, zure informazioa duten paperak dira, baina ziur balio duela? Ez dut uste ondo definituko zaituen ezer ikusiko ez duenik. Eta tira, zure paperen datu bat aldatu nahi baduzu, adin nagusikoa izan arte itxaron behar duzu. Adibidez, izena aldatu, baina adin nagusikoa izan behar dut? Esaten duzun bezain askeak bagara, ez gaituztelako uzten? Ulertzen dut zure gurasoen baimena behar duzula, nahiko erabaki arduratsua baita nolabait esateko. Baina adin nagusikoa izatea? Nik 8 urterekin Judithen ordez Aitor deitzea nahi badut, bizitu eta egiten utzi beharko lidakete. Uste dut gurasoen baimenik gabe egin nezakeela, zeren gaizki irudituko baitzaie izena aldatzea, baldin eta hori bada sentitzen dudana eta aske sentiarazten nauena?

Tira, paperek ez dute ezertarako balio. Herrialdetik gelditu gabe irten ahal izateko bakarrik. Uste dut NANa nahikoa dela, hau da, izena, abizena, jaioteguna, eta jada ez dut uste beste ezer beharko lukeenik. Jende askok uste du gu kontrolpean edukitzeko egiten dutela, baina uste duzu axola zaiela nor zaren? Nola duzu izena edo zenbat urte dituzu? Berdin zaie, ez zaituztelako ezagutzen, eta berdin zaie zu ezagutzea edo ez.

Eta zuk? Zer pentsatzen duzu?

Paperak behar dira gizakia izateko?

Gizaki bihurtzen gaituela? Ba, egia esan, ez dakit, denok gauza bera baldin badaukat, baina beste era batera garatuta. Baina zerbait esan beharko banu, pentsamendua litzateke, gauzak ikusteko modua. Gizaki batek ez du pentsaera edo arrazoiketa bera animali baten bezala, tigre bat izan daiteke. Bai, egia da gizaki guztiok ez dugula berdin pentsatzen, eta badaudela bat edo beste haragijaleekin geratu dena… baina, adibidez, guk ez gara basatiak beste gizaki batzuk jateko, (beno, zoro bat seguru dagoela).

Niretzat, definitzen gaituena gure ekintzak dira. Badirudi ezetz, baina ekintzek asko egiten dute pertsonengan eta asko esaten dizute nolakoa den pertsona hori, gaiztoa, ona, jatorra… eta, are gehiago, ekintza onak egiteak pertsona hobea izatea eragiten dizu, eta ziur nago askoz hobeto sentiarazten zaituela. Askotan, ez garen zerbait izan nahi dugu, eta horrek damutzera irits gaitezkeen ekintzak egitea eragiten du, eta hori guztia gertatzen da besteek gutaz pentsatzen dutela edo haiek bezalakoak izan nahi dugula pentsatuz bizi garelako, taldetik aparte ez sentitzeko…

Gizaki bihurtzen gaituen gaira itzuliz, fisikoki begi bistan konturatzen gara gorputzeko atal berak aminal bat bezala dauzkagula, baina konturatzen gara ez ditugula modu berean erabiltzen. Gure antza duen animalia bakarra tximinoa da, eta, azken finean, gatozen animaliarena da, edo hori esaten dute. Benetan, nik uste badut antza dugula, jakina, baina ez nuke jakingo esaten eboluzio horretan sinesten dudala. Ustez tximinoak eboluzionatu egin ziren eta orain garena bihurtu ziren, baina tximuak bakarrik eboluzionatu zuelako? Eta ez gainerako animaliak? Ez dakit, proba asko egin arren, nik ez dut inoiz ezer sinetsiko eta gizakiak eboluzionatzen jarraitzen badu? Etorkizunean robotak izango garela? Honaino bakarrik eboluzionatu dute? Erantzunik gabeko galdera asko dira, eta ezin digute azaldu, zientzialariek eta inork ez dakite.

Filmaren «amaiera» bitxi hori ikusi ondoren, nik uste dut azkenean hil egiten dela; izan ere, totem-a gelditzen es danean esan nahi du amets batean ez dagoela, baina bere seme-alabei aurpegia ikusi ahal dio (aurpegiak ikustea esan nahi du ez dagoela amets batean), nire ustez, hilda dago, hilda egotea esnatu ezin duzun «amets» baten modukoa baita.

Filmeko errealitatea totem-a gelditzen denean da, film gehienetan ametsetan ari direnean da, eta amets batetik esnatzen direnean beste batera sartzen dira gehienetan, eta horrela hurrenez hurren,»ostiko» bati esker, lozorrotik esnatu eta errealitatera sartzeko kolpe bat d, jada hil, erori edo errealitatean uretara eror dadin lortu arte. «Ostikada» hori ametsaren helburua betetzen denean edo bizirik irauteko esnatu behar denean egiten da.

Ez nuke jakingo errealitatea nola definitu, askotan pentsatzen dut horretan. Eta hau guztia ametsa bada eta koman banago? Edo agian hilda nago, ez dakit. Errealitatea subjektiboa dela uste dut, bakoitzak gauzak ikusteko modua du, errealitatea ikusteko modua. Filmean, Codd bezala agertzen da, nahi gabe, bere emazteari errealitatea amets bat dela ikusarazten dio, eta, ondorioz, bere emazteak ez daki ametsa edo errealitatea den bizitzen ari dena. Horregatik, emakumeak bere buruaz beste egiten du, amets bat dela uste baitu, eta berak behin bakarrik esnatu nahi du. Bere emaztearen «suizidioaren» ondoren, bera ez zen suizidioa, baina bai, ordea, Cod-ek erru handia du bere bizitzan, eta lan egiteko orduan ez dio uzten ondo edo agusto lan egiten. Amets batean lanean dagoen bakoitzean, bere emaztea lana izorratu nahian ikusten du, eta ezin du hil, uste baitu benetakoa dela eta berarekin gera daitekeela, baina ez. Harik eta filmaren amaieran gainditzen saiatzen den arte, esanez ez dela berarekin joango eta ahaztu egingo duela, eta seme-alabak atzean utziko dituela, amets batean daudelako «imajinarioak» direlako.

Lehen filman esan dudan bezala, jakin dezakegu amets batean zauden ala ez horrela, totemak tira egiten badu, eta ez biratzeko, amets batean dagoela, baina, aldiz, amets hori errealitatean dagoela.

Bizitza errealean, nik badakit amets egiten ari naizen ala ez hiltzera zoazenean amets gehienetan gertatzen den bezala, justu hiltzera zoazen unean esnatu egiten zara, eta ez dizute/zara inoiz uzte ametsetan jarraitzen eta ikusten zer gertatuko litzatekeen hiltzen bazara. Horregatik ez dakigu zer dagoen, zer sentitzen den edo heriotza zer den definitzen ere ez dakigu, ez badugu ezagutzen eta horregatik ematen digu heriotza/hiltzeak halako beldurra.

Bai, subkontzientea ametsen zati bat da, nik uste dut gauzak ikusteko modu desberdina dela. Subkontzientea ezin dugu pentsatu, ezta kontrolatu ere, eta nik uste dut laguntza bat nahi duzula gauzak ikusteko modu bat baino gehiago izateko. Subkontzienteari esker, gauzak ikuspuntu desberdinetatik ikusteko gaitasuna dugu, gure lehen pentsaera/iritzia aldatu behar izan gabe, baina horrekin ez dut esan nahi iritzia aldatu ezin duzunik; beharbada, horri esker ikusten duzu nahastuta zeundela eta modu hori aurrekoa baino «hobea» edo egingarriagoa dela.

Orduan bai, errealitatearen ikuspegi berri bat ematen digu ametsek.

Eta zuk? Zer pentsatzen duzu amets eta errealitateari buruz?